پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (کتاب)

کتاب «پژوهشى پیرامون زندگانى نواب خاص امام زمان (علیه السلام)»، اثر على غفارزاده به زبان فارسى، به تحقیق در ویژگى‌ها، تاریخچه غیبت صغری و معرفى نمایندگان مخصوص امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) یعنی «نواب اربعه» در این دوران پرداخته است.

معرفى کتاب

با این که آگاهى از زندگانى نایبان خاص امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) در زمان غیبت صغرى، از اهمیت خاصى برخوردار است، کمتر کتاب جامعى در این باره نگارش یافته و به همین دلیل، اثر حاضر، از اهمیت ویژه‌اى برخوردار است.

کتاب با مقدمه ای از آیت‌الله سبحانى و مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش، به بیان حوادث سیاسى هر یک از نواب اربعه و خصوصیات فردى آنها با استفاده از متون حدیثى شیعه پرداخته است.

نویسنده پس از طرح مباحثى مانند غیبت امام زمان(عج)، غیبت صغرا و غیبت کبرا، علل محفوظ ماندن مکتب تشیع از اثرات غیبت و...، نواب چهارگانه امام زمان(عج) در زمان غیبت صغرا را به ترتیب معرفى کرده است.

محتوای کتاب

آیت‌الله سبحانى در مقدمه خود بر این کتاب، ضمن بیان اهمیت موضوع غیبت صغرى، به این نکته اشاره کرده است که از میان مسائل فراوانى که نیاز به پژوهش دارد، نویسنده، مسأله غیبت صغرى را مطرح کرده و از آن، تحلیل زیبا و ارزنده‌اى ارائه نموده است.

گذشته از قطعى بودن موضوع مهدى موعود(عجل الله تعالی فرجه) از دیدگاه مدارک متقن اسلامى، اختصاص داشتن این شخصیت به امام دوازدهم شیعه، دلایل محکمى دارد که نویسنده در مقدمه، تمام آن دلایل را در دو دلیل اسلامى و علمى خلاصه کرده و هر یک را مفصلا توضیح داده است.

بخش اول، در سه فصل، مباحث مقدماتى زیر را مطرح کرده است:

• الف) غیبت کبرى و صغرى: محدثین شیعه، اخبار مربوط به امام زمان(عج) و غیبت آن حضرت را از پیامبر(ص) و ائمه(ع) به ترتیب نقل کرده و در کتب خود آورده‌اند. در آن احادیث، اوصاف و ویژگى‌هاى غیبت بیان شده و در طول تاریخ، طبق آن به وقوع پیوسته است. نویسنده معتقد است این وقوع، خود یکى از دلایل قطعى صدق این احادیث و دلیلى قطعى بر صحت امامت آن حضرت است.
• ب) خلفاى دوران غیبت صغرى: این دوران، که نوّاب خاص در آن، مسئولیت نیابت را به عهده داشتند، مصادف با خلافت شش تن از خلفاى عباسى بوده است. نویسنده در این قسمت، به ذکر اسامى، بعضى ویژگى‌ها و مدت خلافت هر یک از این خلفا و آن قسمت از زندگانى‌شان که مرتبط با جریان غیبت صغرى، نواب خاص و شیعیان مى‌باشد، پرداخته است. یکى از ویژگى‌هاى خلفاى عباسى که در همه آن‌ها مشترک بوده و نویسنده به آن اشاره کرده، مشغول بودن و پرداختن آن‌ها به لهو و لعب، خوش‌گذرانى، شراب‌خوارى، شب‌نشینى‌ها و عدم کوچک‌ترین توجه به شئون زندگى مردم است.
• ج) علل محفوظ ماندن مکتب تشیع از اثرات منفى غیبت: نویسنده معتقد است که عوامل و علل مختلفى در این مسأله نقش داشته، اما وى به سه عامل از آن‌ها که عبارتند از آمادگى افکار عمومى، بیدارى و هوشیارى شیعیان و انتخاب نواب خاص از طرف امام زمان(عج)، به اختصار اشاره کرده است؛ اما از آن‌جا که عامل سوم، محور و اساس نوشته اوست، تفصیل بیشترى را به خود اختصاص داده است.

بخش دوم کتاب، در چهار قسمت زیر، به تفصیل، زندگانى نواب خاص امام زمان(عج) در طول هفتاد سال غیبت صغرا را بررسى کرده است.

• الف) عثمان بن سعید: که اولین نایب خاص بوده و زندگى او در دوره امام هادى(ع) آغاز مى‌شود. بعد از امام هادى(ع)، او بر سر پیمان خود وفادار مانده و ملتزم به خدمت امام عسکرى(ع) گردید و بعد از آن حضرت، به عنوان نایب خاص امام زمان(عج) معرفى شد. نویسنده با جمع قرائن و شواهد، مدت نیابت وى را کهمقارن با خلافت «معتمد» بود حدود پنج سال حدس زده است.
• ب) محمد بن عثمان عمرى: ایشان فرزند نایب اول است و از همان دوران کودکى، در خدمت امام هادى(ع) و امام عسکرى(ع) بوده و بعد از پدر، به عنوان نایب دوم معرفى شده و حدود نیم قرن، نماینده امام زمان(عج) در تمامى شئون شیعیان بود. به خاصر طولانى بودن دوران نیابت وى، توقیعات زیادى در زمینه‌هاى مختلف، در زمان ایشان صادر گردیده است. نیابت او مقارن با بقیه خلافت «معتمد» و خلافت «معتضد» و «مقتدر» بود.
• ج) حسین بن روح نوبختى: برخلاف سایر نواب، بعضى از مورخین تنها به جنبه‌هاى سیاسى زندگى ایشان پرداخته‌اند و نویسنده بر این باور است که بعضى از ابهامات موجود، درباره ایشان کمتر مشاهده مى‌شود. وى معاصر با بقیه خلافت «مقتدر» و قسمتى از خلافت «راضى» میزیسته، مدت نیابتش بیست و یک سال به طول انجامید و در سال ۳۲۶ق. وفات یافت.
• د) على بن محمد سمرى: در سال ۳۲۶ق، از طرف نایب سوم، به نیابت منصوب شد. وى از اصحاب امام عسکرى(ع) بوده است. یک هفته قبل از مرگش، توقیعى از طرف امام زمان(عج) صادر گردید که در آن، حضرت از خاتمه دوران غیبت صغرى و شرع غیبت کبرى خبر داده بود. مدت نیابت وى، تا سال ۳۲۹ق. به طول انجامید و در نیمه شعبان آن سال، دار فانى را وداع را گفت.

منابع

• مقدمه و متن کتاب.
• "امام مهدى(عج) در آینه قلم"، کارنامه منابع پیرامون امام مهدى(ع) و مهدویت، قم، مؤسسه اطلاع‌رسانى اسلامى مرجع، ج۱ ص۱۵۳.
• خدامراد سلیمیان، درسنامه مهدویت، قم، مرکز تخصصى مهدویت، چاپ ششم، (تابستان ۱۳۸۸).